تصور وکړئ چې یو نوی ځواک په نړیواله کچه د پخوانیو بنسټونو پر وړاندې راپورته شوی وي، داسې ځواک چې نړۍ ته د بدلون ژمنې ورکوي. ایا BRICS د شته نړیوالو اقتصادي او سیاسي بنسټونو ځای نیولی شي؟ آیا دا به د نړیوال اقتصاد نوی مخ وګرځوي یا به یوازې د لویو ملتونو یوه ناپایۍ هيله پاتې شي؟ که دا ډله دومره پیاوړې ده، نو ولې لا هم د نړیوال سیاست په ډګر کې د پراخه مخالفتونو او شکونه سره مخ ده؟ آیا دوی کولی شي د نړیوالې واکمنۍ سیستم بدل کړي، او که نه، یوازې په ګډوډۍ کې برخه اخیستل او لافې وهل دی.
دا ډله د نړۍ څه باندې ۴۰٪ وګړو استازیتوب کوي، خو آیا دا هېوادونه کولای شي چې خپل اقتصادونه په ګډه پرمخ بوزي او له خپل واک څخه د یوه نوي نړیوال نظم د جوړولو لپاره کار واخلي؟
دلته یې ولولئ
د بریکس اوسنۍ غونډه چې د ۲۰۲۴ کال د اکتوبر له ۲۲مې څخه تر ۲۴مې پورې د روسیې په کازان، ښار کې ترسره شوه . لومړنۍ غونډه ده چې د بریکس نوو غړو هېوادونو مصر، ایتوپیا، ایران، سعودي عربستان، او متحده عرب امارات په ګډون سره ترسره شوه،
. روسیه چې د ۲۰۲۴ کال لپاره د بریکس غونډي مشري کوي، غواړي د دې غونډې له لارې د سیاسي، اقتصادي، امنیتي، کلتوري او بشري همکاریو په برخه کې د غړو تر منځ اړیکې لا پیاوړې کړي.
په دې غونډه کې، د بریکس نوی پرمختیايي بانک، چې د بریکس د غړو د پرمختګ لپاره مالي مرسته چمتو کوي، د پراختیا او تمویل او د لا نویو لارو چارو په اړه بحث او مشورې وشوي.
روسیه پلان لري چې د بریکس د پراختیا لپاره تر ۲۵۰ زیاتې غونډې او پروګرامونه تنظیم کړي، او د دېادې غونډې د اصلي موضوعاتو یوه برخه د غړو هېوادونو ترمنځ د نوي نړیوال نظم پر جوړولو تمرکز دی، چې د ملګرو ملتونو او نړیوالو اقتصادي بنسټونو په اصلاح کې هم رول لوبولی شي.
خو تر ټولو مهمه دا ده چې بریکس څه ته ویل کیږی او ولی یې دنړې پام ځانته اړولې دی.؟
بریکس څه دی؟
بریکس د ۲۰۰۹ کال د جون په ۱۶مه، د برازیل، روسیې، هند او چین هېوادونو له لوري د روسیې په یکاترینبورګ ښار کې رامنځته شو. هغه مهال دغه سازمان د بریکس په نوم یادېده.
بریکس په انګلیسي کې د څلور هېوادونو د نومونو د لومړيو کلیمو ترکیب دی. په ۲۰۱۰ کال کې، د سوېلي افریقا له یو ځای کېدو وروسته، د دغه سازمان نوم له بریک نه بریکس ته بدلون وکړ.
بریکس اوس مهال پینځه غړي هیوادونه لري، خو په دې وروستیو کې ډېر شمېر هېوادونه لکه ایران، ارژانتین، مصر، عربستان او عربي متحده امارات په دغه سازمان کې د غړیتوب په تمه دي.
تر دا مهاله چې له بریکس نه روښانه او ټول منلی تعریف وړاندې شوی دا دی چې دغه سازمان غواړي په نړۍواله کچه د اقتصاد، سیاست او پوځي توب په حوزه کې د دولتونو او لوېدیځو بنسټونو واکمني ماته کړي او د واکمنۍ د بدیل په رول کې مخ پر وړاندې لاړ شي. د دغه سازمان له غړو نه د نویو راپورته شویو اقتصادي ځبرځواکونو په توګه یادونه کیږي چې پر نړۍوالو اړیکو حاکم نظم په تېره د اقتصاد له پلوه نه مني. بریکس قاعدتا یوه اقتصادي مجمع ده، خو په نړیواله کچه د واک او سیاست په حوزه کې هم لاسوهنه کوي. د دغه سازمان غړي د نفوس، مساحت، اقتصاد او پوځي وړتیا له اړخه په غوره وضعیت کې دي او که چېرې خپل یووالی وساتي، کولای شي د لوېدیځ بلوک پر وړاندې جي۷ د موازنې جوړونه وکړي.
البته د بریکس هڅه دا ده چې د اقتصاد له پلوه نرمه موازنه رامنځته کړي نه دا چې د پوځ له پلوه سخته موازنه رامنځته کړي
مهم ګام چې بریکس د لوېدیځ پر وړاندې د موازنې جوړونې لپاره واخیست، په ۲۰۱۴ کال کې د اجلاس په شپږ کلنۍ غونډه کې د نوې پراختیا بانکرامنځته کول و. دا بانک د پیسو د نړۍوال صندوق او نړۍوال بانک د کنټرول لپاره رامنځته شوی دی. ویل کېږي چې بریکس د لوېدیځ د دغو دوو نړۍوالو بنسټونو د کار او مشرتابه له تګلارې خوښ نه دی؛ ځکه دواړه د متحده ایالتونو او اروپايي اتحادیې له لوري پرمخ وړل کېږي او د بریکس غړي په هغه کې رول نه لري.
د بریکس د پراختیا بانک د غړو هېوادونو د بنسټیزو فعالیتونو د پیاوړتیا او دغه راز اړمنو هېوادونو ته د پور د ورکړې په برخه کې فعالیت کوي.
بریکس د دغه بانک په رامنځته کولو او د لوېدیځ د مالي بنسټونو د ادارې او د کار له تګلارې سره په مخالفت د هغه څه په لټه کې ده تر څو د پرمختیا په حال کې د هېوادونو مشري په لاس کې واخلي.
د راپورونو پر بنسټ، اوس مهال، بریکس د نړۍ د کورنیو ۳۱.۵ سلنه ناخالص تولید په واک کې لري او د مخکې وړاندې شویو نظرونو پر بنسټ، تر ۲۰۴۰ کال پورې به ۵۰ سلنې ته ورسېږي.
دغه راز دغه ټولنه د نړۍ د ۴۳ سلنې جمعیت او ۳۰ سلنه خاورې نه استازولي کوي.
په ۲۰۲۴ کې د بریکس شپاړسمه غونډه د روسیې په کازان ښار کې ترسره شوه. په دې کنفرانس کې د نړۍ د څو لویو هیوادونو مشرانو ګډون وکړ، لکه د چین ولسمشر شي جینپینګ، د روسیې ولسمشر ولادیمیر پوتین، د هند صدراعظم نریندرا مودي، او د سویلي افریقا ولسمشر سیریل رامافوسا.
په دې غونډه کې پر څو مهمو نړیوالو موضوعاتو بحث وشو، چې پکې د نړیوالو اقتصادي نظامونو بدیل او د نړیوال امنیت اړوند مسایل هم شامل وو.
بریکس هڅه کوي چې د غربي نړۍ مالي نظام ته یو بدیل وړاندې کړي او د غړو هېوادونو ترمنځ اقتصادي اړیکې لا پیاوړې کړي. همدارنګه، دا سازمان د نړیوال سیاست په ډګر کې د خپل نفوذ د زیاتولو په لټه کې دی.
د بریکس د ۲۰۲۴ کال غونډه په ځانګړي ډول د روسیې لپاره مهمه وه، ځکه چې دا هېواد غواړي د نړیوالې انزوا پر وړاندې خپل موقف پیاوړی کړي او د نړیوالې ټولنې په کچه د یو مهم لوبغاړي په توګه وځلیږي.
دا کنفرانس د اقتصادي همکاریو او ستراتیژیکو اړیکو د پیاوړتیا لپاره یو مهم ګام بلل کیږي، او د نړۍ په کچه د بریکس د اهمیت زیاتیدو نښه ده.
اما دنړۍ بل ابر ځواک هیواد امریکا د بریکس سرسخت مخالف دی، چې یاد کار یې څو عوامل لري.
1. اقتصادي سیالي: بریکس هېوادونه، په ځانګړي ډول چین او روسیه، هڅه کوي د نړیوال اقتصادي نظام بدیل رامنځته کړي، لکه د ډالر پر ځای د خپلو ملي پیسو کارول په نړیوالو راکړو ورکړو کې.
امریکا اندېښمنه ده چې دا ډول هڅې به د ډالر نړیوال ارزښت کم کړي او د امریکا اقتصادي ځواک ته زیان ورسوي.
بریکس د پرمختللو هېوادونو لپاره د نویو مالي میکانیزمونو په جوړولو کار کوي، لکه د بریکس نوې پرمختیایي بانک، چې په نړۍ کې د نړیوال بانک او IMF (نړیوال وجهي صندوق) پر وړاندې یو بدیل جوړوي.
سیمه ایزه سیالۍ: بریکس په نړیوال سیاست کې د غربي هېوادونو، په ځانګړي ډول د امریکا، د نفوذ پر وړاندې ځان قوي کوي.
چین او روسیه په بریکس کې مخکښ رول لري او هڅه کوي چې د امریکا انحصاري ځواک پر وړاندې نړیوال سیاست په څو قطبي کړنلاره بدل کړي، د .
له دې سربیره، امریکا اندېښنه لري چې بریکس به په راتلونکي کې د نړیوالو سیاسي جوړښتونو لپاره یو چیلنج وګرځي.
3. د غربي نړیوالو ادارو کمزوري کول: بریکس په. نړیواله کچه هڅه کوي چې د غربي نړیوالو ادارو،نفوذ کم کړی لکه
ملګرې ملتونه، نړیوال بانک،
. د امریکا لپاره دا ډول بدیل میکانیزمونه د هغوی نړیوال تسلط ته یوه لویه ننګونه ګڼل کیږي، ځکه چې امریکا غواړي د غربي نړیوالو ادارو له لارې نړیوال سیاست او اقتصاد په خپله ګټه مدیریت کړي.
4. د روسیې او چین ملاتړ: د امریکا په بریکس باندې نیوکې د روسیې او چین له نړیوالو سیاستونو سره تړلې دي. امریکا د روسیې او چین د ستراتیژیکو سیالیو پر وړاندې خپلې ګټې
خوندي کول غواړي، په ځانګړي ډولاوکراین جګړه او د تایوان قضیه کې، بریکس د دې هېوادونو ملاتړ کوي او د دوی اقتصادي او سیاسي کړنو ته یو نړیوال ملاتړ برابروي، چې امریکا یې د خپلو نړیوالو ګټو لپاره خطر ګڼي.
په لنډ ډول، د امریکا نیوکه پر بریکس د دې لپاره ده چې دا سازمان د امریکا د نړیوال تسلط او د ډالر پر نړیوال اهمیت مستقیم اغېز لري، او بریکس هڅه کوي چې د نړیوال اقتصادي او سیاسي نظام بدلون راولي .
خو اصلې پوښتنه دا ده چې
د بریکس نوټ به د ډالر بدیل شی؟
د بریکس هېوادونه، په ځانګړي ډول چین او روسیه، د څو کلونو راهیسې هڅه کوي چې د ډالر پر ځای یو بدیل اقتصادي سیستم جوړ کړي.
د بریکس یو له مهمو پلانونو څخه د ګډې پیسې یا نوټ معرفي کول دي، چې هدف یې د ډالر پر ځای د خپلو راکړو ورکړو لپاره بدیل برابرول دي.
خو پوښتنه دا ده چې آیا بریکس نوټ به په ریښتیا سره د ډالر ځای ونیسي؟
: د ډالر نړیوال ارزښت د اوږدې مودې راهیسې د امریکا په اقتصاد او د هغې په بانکداري سیستم کې بنسټیز رول لوبوی.
. د بریکس هېوادونه، که څه هم لوی اقتصادونه دي، خو لاهم یو ګډ مالي او بانکي سیستم ته اړتیا لري چې پر ډالر سیالي وکړي.
2. نړیوال باور: ډالر د نړۍ په کچه د باور وړ او مستحکم پیسه ګڼل کیږي، چې په نړیوالو راکړو ورکړو کې د کلونو راهیسې کارول کیږي.
د بریکس نوټ یا ګډې پیسې معرفي کول به وخت او د نړیوالو بازارونو باور ته اړتیا ولري.
3. سیاسي او اقتصادي تنوع: د بریکس غړي هېوادونه لکه برازیل، روسیه، هند، چین، او سویلي افریقا د مختلفو اقتصادي او سیاسي سیستمونو لرونکي دي، چې دا تنوع به په ګډو مالي پروژو او یوه واحده پیسه باندې د باور او پلي کولو په برخه کې ستونزې رامنځته کړي.
به لنډه توګه:
1. هڅې: بریکس هڅه کوي چې د ډالر له انحصاره راووځي او په خپلو راکړو ورکړو کې خپلې ملي پیسې وکاروي.
دا کار په ځانګړي ډول د چین او روسیې له لورې هڅول کیږي، چې غواړي د امریکا له نړیوال اقتصادي اغېز څخه ځان خلاص کړي.
2. پرمختګ: که بریکس هېوادونه وتوانېږي چې په خپلو ترمنځ راکړې ورکړې د خپلو پیسو یا د یوې ګډې پیسې په مرسته وکړي، دا کار به د ډالر نړیوال نفوذ ته یو ستر ګواښ وي، خو دا به یو اوږدمهاله پروسه وي او ژر نه ترسره کیږي.
پایله: بریکس نوټ کېدای شي په راتلونکي کې د ډالر پر وړاندې یو سیال سیستم جوړ کړي، خو دا به اوږد مهال وخت ونیسي، ځکه چې نړیوال اقتصادي سیستمونه ژر نه بدلیږي او ډالر لاهم د نړیوالې اقتصاد تسلط لري.